TAHIL KORİDORUKAPANDI
Mehmet DEMİRKAN
BM Acil Yardım Direktörü Martin Griffiths: “Milyonlarcainsanın yükselen buğday fiyatlarından ötürü açlık tehlikesiyle karşı karşıya.Bazıları aç kalacak, bazıları bu kararlar yüzünden ölecek.”
Rusya, geçen yıl Temmuz ayında başlayan Tahıl KoridoruAnlaşması'ndan, kendi gıda ürünlerinin satışı önündeki engellerin kalkmamasınedeniyle çekildiğini açıklarken, Dışişleri Bakanlığı da, Karadeniz'deseyrüsefer açısından verilen güvenlik garantilerinin geçersiz olacağınıduyurdu. Anlaşmayı yöneten Türkiye ve Birleşmiş Milletler (BM) ile bir süredirmüzakerelerde bulunan Rusya, öne sürdüğü temel koşulların hiçbirinde ilerlemesağlanamadığını kaydetti. Koşullarının sağlanması durumunda anlaşmanın yenidenbaşlayacağını kaydeden Moskova, başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmaküzere Batı’nın ödemeler ve sigorta işlemleri gibi alanlarda uygulananyaptırımları esnetmesi için baskıyı artırmayı amaçlıyor. 22 Temmuz 2022’deTürkiye ve BM’nin girişimiyle Rusya ve Ukrayna ile imzalanan ayrı ayrıanlaşmalar, savaşan iki ülkenin küresel gıda bunalımının önlenmesi için baştatahıl olmak üzere gıda ürünlerinin dünya pazarlarına Karadeniz üzerindenyeniden satışının başlamasını öngörüyordu. Merkezi İstanbul’da olan OrtakKoordinasyon Merkezi tarafından takip edilen Tahıl Anlaşması kapsamında toplam32 milyondan fazla ton tahıl dünya pazarlarına taşındı. Küresel gıda fiyatlarıda savaş öncesindeki seviyesine indi. Ancak anlaşma kapsamında sadece Ukraynatahıl ürünlerinin satışının gerçekleşmesi, Rus ürünlerinin; gemicilik, sigortave ödemeler gibi alanlardaki yaptırımlar nedeniyle pazarlanamaması Moskova’yıuzun süredir rahatsız ediyordu. Rusya, Mart ve Mayıs aylarında anlaşmayıuzatırken koşullarının karşılanmaması durumunda süreci durduracağınıkaydetmişti. Anlaşmanın süresinin dolduğu gün Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov,"Anlaşma bugün itibarıyla artık yoktur" dedi. Peskov, mevcutşartlarda anlaşmaya katılımlarını durdurduklarını, gerekli koşullar sağlanırsaanlaşmaya geri döneceklerini söyledi. Rusya'nın amacının başta ABD olmak üzereBatı tarafından uygulanan yaptırımların bir kısmının esnetilmesi için baskıyıartırmak olduğu kaydediliyor.
RUSYA'NIN İTİRAZLARI
Rusya’nın Tahıl Koridoru Anlaşması'yla ilgili iki temelitirazı bulunuyor. İlki, anlaşmanın asıl amacına ilişkin. Rusya, anlaşmanınaçlık tehlikesi yaşayan Afrika başta olmak üzere yoksul ülkelerin yararlanmasıiçin başlatıldığını ancak Karadeniz’den sevk edilen ürünlerinin çok azının bubölgelere gittiğini belirtiyor. Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın 17 Temmuz’dayaptığı açıklamaya göre 22 Temmuz’dan bu yana taşınan 32,8 milyon tahılın yüzde70’lik kısmı yani 26.3 milyon tonu yüksek gelirli ülkelere satıldı. Etiyopya,Yemen, Sudan, Somali ve Afganistan gibi en fakir ülkeler ise sadece 922 bin tonyani yüzde 3’lük satıştan yararlandılar. Rusya’nın ikinci itirazı ise baştatahıl ve gübre olmak üzere kendi ürünlerini ihraç edememesi. Gıda ürünlerininsatışı yaptırım kapsamına girmemesine karşın gemicilik, sigorta ve ödemelergibi alanlardaki yaptırımlar Rusya’nın ihracatını imkânsız hale getiriyor.Gemilerinin Akdeniz limanlarına giremediğinden ve sigorta yaptıramadıklarındanşikâyet eden Moskova yönetimi, bu sorunların aşılmasını içeren koşullarını BMve Türkiye aracılığıyla uluslararası toplumun dikkatine getirmişti. Bukoşulların arasında Rusya Tarım Bankası’nın uluslararası para transfer sistemiSWIFT’e yeniden bağlanması, tarımsal makine ve yedek parçalarının alımınayeniden izin verilmesi ve Rusya’nın Togliatti kentinden Ukrayna’nın Odessakentine giden amonyak boru hattının yeniden işletime açılması yer alıyor. Bukoşullarla birlikte Rus ürünlerinin satışının sağlanması Moskova’nın temelhedefleri arasında yer alıyor. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, ödemeleringerçekleşebilmesi için Rusya Tarım Bankası’nın SWIFT sistemine dönmesi içinyoğun çalışmalar yapmış ama tam bir sonuç elde edememişti.
“MİLYONLARCA KİŞİBEDEL ÖDEYECEK”
Tahıl koridorunun kapanması, özellikle gıdaya ulaşmakonusunda büyük sıkıntı yaşayan bazı Afrika ülkelerinde yaşayanları felaketineşiğine getirdi. BM Genel SekreteriAntonio Guterres, "Rusya'nın kararının dünyanın dört bir yanında ihtiyaçsahiplerine darbe indirecek" dedi.Guterres, "Yüz milyonlarca kişi açlıkla karşı karşıya. Tüketiciler küreseldüzeyde geçim sıkıntısı kriziyle yüz yüze. Milyonlarca kişi, Rusya'nın bukararının bedelini ödeyecek" şeklinde konuştu. Ukrayna büyük sıkıntıkarşısında Rusya'nın çekilmesine rağmen anlaşma kapsamında ihracatı sürdürmeyehazır olduğunu açıkladı. BM Acil Yardım Direktörü Martin Griffiths de,milyonlarca insanın yükselen buğday fiyatlarından ötürü açlık tehlikesiylekarşı karşıya kaldığını belirtti. Griffiths, “Bazıları aç kalacak, bazıları bukararlar yüzünden ölecek” diyerek olayın boyutlarını gözler önüne serdi. Durumsavaşan Ukrayna açısından da çok iç açıcı değil.
“RUSYA UKRAYNA'NIN 60BİN TON TAHILINI 'YOK ETTİ”
Rusya, Ukrayna tahılının Karadeniz'den güvenli geçişineimkân tanıyan anlaşmayı askıya aldığını açıklamasından yalnızca birkaç saatsonra Ukrayna'nın Odesa ve Mikolayiv limanlarına saldırılar düzenledi. Bunutahıl ambarları ile Odesa limanlarını hedef alan füze saldırıları izledi.Karadeniz kıyısındaki Chornomorsk limanına da saldırı gerçekleştirildi. UkraynaTarım Bakanı Mykola Solskyi tahıl ihracı altyapısının Rus saldırıları sonucundabüyük zarar gördüğünü açıkladı. Rusya'nın Ukrayna'nın Karadeniz kıyısınadüzenlediği füze saldırılarıyla 60 bin ton tahılı yok ettiği ve tahılambarlarını bombaladığı belirtildi. Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy"her bir füze saldırısının yalnızca Ukrayna'ya değil dünyada normal vegüvenli bir hayat sürmek isteyen herkese bir darbe" şeklinde konuştu.Fransa ve Almanya da Rusya'nın saldırılarını kınadı. Almanya Dışişleri BakanıAnnalena Baerbock Rusya lideri Vladimir Putin'in Odesa'yı bomba yağmurunatutarak dünyayı Ukrayna tahılından mahrum bıraktığını ve bu nedenle de dünyanınen yoksul kesimine zarar verdiğini ileri sürdü. Bütün bunlara karşın RusyaSavunma Bakanlığı bir kez daha Ukrayna limanlarına giden gemilerin “potansiyelaskeri yük taşıyıcısı” olarak değerlendirileceği kaydetti. Açıklamada, “Bunagöre bu tür gemilerin ülkeleri de Ukrayna ihtilafında Kiev rejimi tarafında yeralmış kabul edilecek. Karadeniz’in kuzeybatısı ile güneydoğusunda uluslararasısularda bulunan bazı bölgeler de seyrüsefer için geçici olarak tehlikeli olarakilan edilmiştir.” denildi.
AVRUPA BORSALARINDABUĞDAY FİYATLARI % 8'DEN FAZLA ARTTI
Rusya’nın anlaşmadan çekilmesi ve tahıl koridoru kapatmasınıardından beklenen de oldu. Avrupa borsalarında buğday fiyatları yüzde 8,2artarak ton başına 253,75 euro'ya yükseldi. Mısır fiyatları da yüzde 5,4 arttı.ABD buğday vadeli işlemleri de %8,5 artarak Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden buyana en yüksek günlük artışını gerçekleştirdi. Almanya Dışişleri BakanıAnnalena Baerbock, Ukrayna tahılının silolarda çürümesini önlemek için müttefikülkelerle çalışma içerisinde olduklarını söyledi. Baerbock, bu çerçevedetahılın demiryolu üzerinden nasıl taşınabileceğini araştırdıklarını ifade etti.Baerbock, "Yüz binlerce, belki de milyonlarca insanın Ukrayna tahılınaacilen ihtiyacı var. Bu nedenle uluslararası müttefiklerimizle birlikte Ukraynatahılının önümüzdeki birkaç hafta içinde çürümesini önlemek ve bu tahılaihtiyacı olan insanlara ulaşmasını sağlamak için çalışıyoruz" diyekonuştu. Analistler, "Ukrayna'da işler yeniden kızıştı. Orada gerçek birçatışma yaşanıyor ve kimse bunun ortasında kalmak istemiyor. Orası Avrupa'nınekmek sepeti ve nakliyeciler geri çekiliyor." değerlendirmesini yapıyor.Dalgalanma ve yükselen fiyatlar Rusya’nın müzakerelere devam edebileceğinibelirtmesi üzerinde sakinleşti. Rusya yaptığı açıklamada, Afrika ülkelerininendişelerinin anlaşıldığı kaydedildi ve “Afrikalı dostlara gerekli teminatlarverilecek” denildi.
TÜRKİYE DEVREDE
Anlaşmanın Rusya tarafından askıya alınmasının ardındanTürkiye adına ilk açıklama Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan geldi.Erdoğan, Körfez turuna çıkmadan önce düzenlediği basın toplantısında, “Dostum”olarak nitelediği Putin’in insani amaçlı bu anlaşmanın devamından yana olduğunuve Moskova ile temasların süreceğini kaydetti. "Ayrıca Rus tahıl vegübresinin sevkinin önünün açılması için nasıl hareket edilmesi gerektiğini deistişare edeceğiz. Temenni ediyorum ki bir mesafe alırız ve aralık vermedenyolumuza devam ederiz." şeklinde konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, bukonuları Ağustos ayında Türkiye’ye bir ziyaret düzenlemesi söz konusu olanPutin ile yüz yüze görüşeceğini de vurguladı. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da,“Türkiye olarak açıkçası Rusya Federasyonu'nun tekrar masaya getirilmesigerektiğine inanıyoruz. Bunun dışındaki çözümlerin güvenliği tehlikeye atacakolma ihtimali fevkalade yüksek” dedi. Küresel ısınma sebebi ile olağanüstüsıcaklıklar kaydedilip kuzey yarımküre kavrulurken, bir de tahıl koridorununkapanması ile birçok ülke için de gıda krizi kapıda. Bu hayati sorununaşılabilmesi için kilit ülke durumundaki Türkiye’nin diplomasi hamleleri herzamankinden daha değerli görünüyor.
Mehmet DEMİRKAN