TALİBANKARANLIĞI BİR ÜLKEYİ YOK EDİYOR
MehmetDEMİRKAN
Afganistan’da Taliban'ın yeniden iktidarıele geçirmesinin ardından 18 ay geçti. Afganistan'da kadınlar son bir buçukyılda, 20 yılda elde ettikleri neredeyse tüm hakları kaybetti. Taliban'ın 15 Ağustos2021'de başkent Kabil’i de ele geçirmesi sonrası pek çok kadın yeni yönetiminhayatlarına etkilerini korku ile bekliyordu. Korktukları da başlarına geldi. Busürede bir dizi kararname ve resmî kararlarla çeşitli katı kısıtlamalargetirildi ve bu kuralların zorla kabul ettirildi. Afganistan süratle Orta Çağkaranlığına sürükleniyor. Bir süredir kadınları yaşamdan uzaklaştırılmahamleleri bir açıklama ile doruğa çıktı. Afganistan'da Taliban Yüksek EğitimBakanı, yazılı bir açıklamayla kadınların üniversiteye gitmesini yasakladı. Bakanyasağın "Bir sonraki bildiriye" kadar geçerli olacağını belirtti. Bukararla birlikte kadınlara ülkede resmî eğitim neredeyse tamamen yasaklanmışoluyor. Taliban'ın Afganistan'da yönetimi ele geçirdiği Ağustos 2021'den buyana birçok lise kapılarını kız öğrencilere kapattı. Kısa bir süre önce debinlerce kadın öğrenci üniversite sınavına girmişken okuyabilecekleri bölümlerciddi şekilde sınırlandırılmıştı. Veterinerlik, mühendislik, ekonomi, tarım vegazetecilik kadınlara yasak olan bölümlerdi. Ayrıca üniversitelerde kadın veerkek öğrencilerin bulunduğu alanlar katı kurallarla ayrılıyor, kadınöğrencilere sadece kadın öğretmenler ders verebiliyordu. Bu son yasağınardından ülkede yaşanan karanlığı net biçimde ortaya koyan çığlık birüniversite öğrencisinden yükseldi: “Geleceğimlearamdaki tek köprüyü yok ettiler.”
Taliban yönetime geldiğinden berikadınların elinden sahip oldukları hak ve özgürlükleri tek tek alıyor. Aynızamanda dış yatırıma bağımlı olan Afgan ekonomisinin büyük bir darbe almasındanötürü eğitim sektörü de zorlanmakta. Çoğu eğitimci aylardır maaş alamıyor. Çoksayıda akademisyen ise ülkeyi terk ediyor. Taliban'ın Ağustos 2021'deAfganistan'da 20 yıl sonra yönetimi yeniden ele geçirmesinden bu yana ülkede kadınlarınhayatlarını gittikçe daha fazla kısıtlarken, bir sonraki adım artık insanlık suçu olarak tanımlanıyor. Kızöğrencilerin üniversitelerden yasaklanmasından günler sonra bir başka hamledaha geldi. Taliban'ın kadınların sivil toplum kuruluşlarında (STK)çalışmalarını yasakladı. Buna gerekçe olarak da sivil toplum çalışanıkadınların başörtüsü takmayarak şeriat yasasını çiğnediği gösterildi. Karar,Ekonomi Bakanlığının hem ulusal hem de uluslararası sivil toplum kuruluşlarınayazdığı bir mektupla duyuruldu. Mektupta, kurala uymayan herhangi bir kuruluşunlisansının iptal edileceği uyarısı yer aldı. Bir Taliban sözcüsü, kararın birsonraki duyuruya kadar geçerli olduğunu söyledi. Ancak bunun, ülkede yardım vekalkınma çalışmaları yürütmek için bulunan Birleşmiş Milletler (BM)kuruluşlarını etkileyip etkilemeyeceği henüz netlik kazanmadı. İnsan haklarıkuruluşlarına artık sadece erkekleri çalıştırma izni verilirse, Afgan kadınlardoğrudan yardım alamayacaklar. Yürürlükte olan kurallar erkeklerin kadınlarlabirlikte çalışmasını engelliyor. Bunun, sağlık hizmetleri için yurt dışındangelen fonların artık tükendiği bir ülkede, bebek ölümleri gibi yaygın sorunlarıdaha da kötüleştirmesinden korkuluyor. Uluslararası Af Örgütü yasağı,“Kadınları Afganistan'ın siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarından silmeyeyönelik bir başka içler acısı girişim" olarak nitelendirdi. Afganistan'dakadınlar için ayrılan alanlar daralırken, Taliban'ın baskısına karşı sesçıkaranlar da var. Bir din âlimi Taliban'ın "herhangi bir İslami değerebağlı olmadığını" söyleyerek, "İslam, erkeğin okuyup kadınınokuyamayacağını söylememiştir. Ya da erkeğin çalışıp kadının çalışamayacağınısöylememiştir. Bu karar konusunda kafamız karıştı." dedi. Birçokprotestoya katılan aktivist Leyla Basim ülkeyi yöneten erkeklere karşı sesiniyükseltmekte kararlı. "Ölümden yada Taliban'ın ailelerimizi tehdit etmesinden korkmuyoruz. Bizi korkutan şeytoplumdan dışlanmak." diyen Basim, "Kaybettiğimiz tüm özgürlükleridüşünmek beni çok üzüyor. Diğer ülkelerde yaşayanlar Mars'ı keşfediyor ve bizburada hâlâ bu tür temel haklar için savaşıyoruz." şeklinde konuşuyor. Afganistan'dabir futbol stadyumunda binlerce seyircinin gözleri önünde 3'ü kadın 12 kişikırbaçlandı. Taliban sözcüsü bu olayın ardından yaptığı açıklamada, "Herülkede hükûmetin emirlerine karşı çıkan herkes tutuklanıyor. Hatta bazıülkelerde öldürülüyorlar. Biz öyle yapmadık. Ama doğal olarak birileri millîçıkarlara karşı sesini yükseltirse susturulur." dedi. Sözleri vehareketleri, Taliban’ın kadınlar ve politikalarını eleştiren herkes üzerindekibaskıyı artıracağına işaret ediyor.
TALİBANKADINI YAVAŞ YAVAŞ KÖLELEŞTİRDİ
Afganistan’da Taliban'ın yeniden iktidarıele geçirmesinin ardından 18 ay geçti. Afganistan'da kadınlar son bir buçukyılda, 20 yılda elde ettikleri neredeyse bütün hakları kaybetti. Taliban'ın 15Ağustos 2021'de başkent Kabil’i de ele geçirmesi sonrası pek çok kadın yeniyönetimin hayatlarına etkilerini korku ile bekliyordu. Korktukları da başlarınageldi. 5 Eylül 2021 – Taliban kadın hakları protestosunu dağıttı. Talibanyetkilileri, Kabil’de kadınların çalışma hakkını savunmak için protestoyakatılan düzinelerce kadının eylemini dağıttı. Taliban hem başkentte hem deHerat şehrindeki protestoları kontrol altına almak için şiddete başvurdu. 7Eylül 2021 – Tamamı erkeklerden oluşan bir kabine açıklandı. Taliban, tamamıerkeklerden oluşan bir kabine açıkladı. Bir önceki hükûmet, 4 kadın bakan ve 2kadın valiyi görevlendirmişti. 8 Eylül 2021 – Kadın spor “gereksiz” ilanedildi. Taliban Kültür Komisyonu Başkanı Ahmadullah Wasiq’in kadın sporuhakkında “Ne gerekli ne de uygun.” ifadelerini kullanmasının ardından, Afgankadınların spor müsabakalarına katılması yasaklandı. Wasiq, “Kriket’tevücutlarını ve yüzlerini örtemeyeceklerini durumlarla karşılaşabilirler.İslamiyet kadınların bu şekilde görünmesine izin vermez.” dedi. Kabildüştüğünde Afganistan profesyonel kadın kriket takımı ciddi bir yükselmenineşiğindeydi. Şimdi ise pek çok sporcu yurt dışında. 17 Eylül 2021 – KadınBakanlığı kapatıldı. Taliban, yönetimi ele geçirdikten bir ay sonra KadınBakanlığını kapattı ve yerine Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanlığıkurdu. Kadın Bakanlığı yerine kurulan bu bakanlığın, bir önceki Taliban yönetimindesokaklarda “iffetsiz” giyinen ya da yanında erkek bir refakatçi olmadan sokaktagezen kadınları döven “ahlak polislerini” görevlendirmişti. 17 Eylül 2021 –Kabil’de kadın gazetecilerin çalışması yasaklandı. Ülkede kadın gazetecilerinçalışmalarının yasaklandı. Bu arada gazete, radyo, televizyon kanalları ve İnternetsitelerinin olduğu 153 medya organının kapatıldı. 19 Eylül 2021 – Kabil’dekadın memurlara evde kalmaları söylendi. Taliban yönetimi, Kabil’de çalışankadın devlet memurlarına evde kalmaları gerektiğini söyledi. Sadece yerlerineerkek birinin atanamadığı kadın çalışanların geçici olarak işe dönebileceğibelirtildi. Yerleri erkeklerle değiştirilemeyen kadınların arasında bazı dizaynve mühendislik departmanı çalışanları ve umumi kadın tuvaletlerinde çalışankadın personel vardı. 26 Aralık 2021 – Kadınların tek başına seyahat etmesiyasaklandı. Taliban yönetimi, uzun mesafe seyahat etmek isteyen Afgan kadınlaraerkek bir refakatçinin eşlik etmesi gerektiğine hükmetti. Fazilet Yayma veAhlaksızlığı Önleme Bakanlığı 72 km’den fazla seyahat eden kadınlara bir erkekaile yakınının eşlik etmesi gerektiğini ve araç sahiplerinin, yüz ve baştesettürü olmayan kadınlarla seyahat etmeyi reddetmesi gerektiğini açıkladı. Ocak2022 – Taliban tesettür kampanyası başlattı. Fazilet Yayma ve AhlaksızlığıÖnleme Bakanlığı Kabil’in çeşitli bölgelerine, kadınları yüzünü kapatmaya vesiyah peçeye teşvik eden posterler astı. Darice, Peştuca ve Arapça dillerindehazırlanan posterlerde, "Şeriata göre Müslüman kadın tesettürlüolmalıdır.” yazıyordu. 3 Şubat 2022 – Kadın öğrencilere üniversitelerdecinsiyet ayrımcılığı başladı. Birkaç devlet üniversitesi hem kadın hem erkeköğrenciler için yeniden açıldı. Ancak kız ve erkek öğrenciler farklı sınıflaraayrıldı. Yetkililer sınıfların cinsiyet ayrımına göre oluşturulmasına gerekçeolarak İslami prensipler gösterdi. 23 Mart 2022 – Kız öğrenciler ortaöğretimindışında bırakıldı. Eğitim Bakanlığı yeni eğitim öğretim döneminin başlamasındanbir gün önce, ani bir kararla kız çocuklarının ortaöğretime katılmasınıyasakladı. Bu karar sonrası Kabil’de protestolar başladı ve karar ülke dışındada tepki çekti. 3 Mayıs 2022 – Kadın sürücülere kısıtlama geldi. Heratşehrindeki Taliban yetkilileri sürücü kurslarına, kadınlar için açılan derslerinve kadınlara ehliyet verilmesinin durdurulmasını emretti. Taliban yönetimiböyle bir kararları olduğunu reddetti ancak pek çok yerel kısıtlama son bir yıliçerisinde yavaş yavaş hayata geçti. 7 Mayıs 2022 – Taliban, kadınlarıntoplumsal alanda yüzlerini örtmesini zorunlu kıldı. Afgan kadınlar Talibanrejiminin aldığı kararla yıllar sonra ilk kez, yüzlerini tamamen örten peçetakmak zorunda kaldı. Alınan kararla kadınların evlerinden “yalnızca zorunludurumlarda” çıkmasını da öngörüyor. Buna uymayı reddeden kadın ve ona refakateden erkeğin üç gün hapis cezasına çarptırılacağı açıklandı. 21 Mayıs 2022 –Kadın televizyon sunuculara yüzlerini örtme zorunluluğu getirildi. Taliban’ınyönetimi ele almasından 9 ay sonra, kadın televizyon sunucularına yüzleriniörtmeleri gerektiği söylendi. Tolo haber sunucusu Farida Sial "Evet bizMüslümanız, tesettür giyiyoruz, saçımızı örtüyoruz. Fakat bir sunucu 2-3 saatboyunca ağzını örterek nasıl konuşur.” diye tepki gösterse de bir isyankarşılık bulmadı. Taliban bir yandan ülkeyi kapkaranlık bir geleceğesürüklerken, Afganistan büyük bir ekonomik darboğazda. Yaşanan gıda krizi iseülkeyi uçurumun kıyısına kadar getirdi.
AFGANİSTAN'DAKITLIK
Birleşmiş Milletlere göre Afganistan'da"insani bir felaket" yaşanıyor. Bazı Afgan ebeveynler, açlık çekençocuklarını sakinleştirmek için onlara sakinleştirici ilaç veriyor. Bazılarıise kızlarını ve organlarını satışa çıkararak hayatta kalmaya çalışıyor.Taliban yönetiminde ikinci kışına giren ülkede halk, kıtlıktan bir adım uzakta.Taliban yönetimi devraldığında ülkeye akan yabancı fonlar donduruldu. Bu dainsanları işsiz bırakan bir ekonomik çöküşü tetikledi. Çalışanlar nadiren işbuldukları günlerde, yaklaşık 100 Afgan veya 1 doların biraz üzerinde ücretkazanıyorlar. Öyle büyük bir yokluk çekiliyor ki insanlar artık organlarınısatıyor. Para için organ satışı, Afganistan'da duyulmamış bir şey değil. Bu türolaylar, Taliban ülke yönetimini ele geçirmeden önce de oluyordu. Ama bugün,böylesine çaresiz tercih yapmalarına karşın insanlar, hayatlarını garantialtına almaktan çok uzakta. Afganlılar yerel hastanelerde böbreklerinisatabiliyor. Bunun karşılığında da 3 bin dolar civarında bir para alıyorlar. Buparanın çoğu yiyecek almak ya da daha önce borç alınan paranın geri ödemesinegidiyor. Ancak çoğunlukla bu da durumları düzelmiyor. Daha vahim olaylar dayaşanıyor. Borçların ödenmesi için kız çocukları satılıyor. 5 yaşındaki bir kızçocuğu 100 bin Afganiye (yaklaşık 1500 dolar ) satılıyor. Afganistan’da yaşanankıtlık insan onurunu yok ediyor. Yetersiz beslenme oranlarındaki büyük artış vevakalar, kıtlığın küçük çocuklarda etkili olduğunu gösteriyor. Sınır TanımayanDoktorlar, ülke genelinde yetersiz beslenme tedavi merkezlerine hasta kabuloranlarının bu yıl, geçen yıla göre %47 arttığını açıkladı. Hastanelerneredeyse tamamıyla dolu durumda. Çocuklar, giderek artan şekilde birden fazlahastalık içinde tedavi görmek zorunda kalıyor. Taliban ülkede yaşanan kıtlığınsebebini batılı ülkelere bağlıyor. Yaşananların Afganistan'a yönelikuluslararası yaptırımlar ve ülkeye ait varlıkların dondurulmasının sonucuolduğunu düşüncesini savunuyor. Bu arada Afganistan hem karanlığa hem dekıtlığa sürükleniyor. Halk bir yandan Taliban’ın ağır zulmü altında ezilirken,diğer yandan uluslararası toplum tarafından giderek daha fazla terk ediliyor.