Kanun yapmak kadar kanunları uygulamak, uygulanmasını denetlemek de bir o kadar önemlidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi kanun yapan bir kurum olduğu gibi denetim yetkisine de sahiptir. Yürütme organı üzerinde siyasal denetim gerçekleştiren Meclis bu yetkisini Anayasa’dan almaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.
Parlamenter denetim hükûmetin görevlerini yerine getirip getirmemesi açısından son derece önemlidir. Hükûmetin verdiği sözlerin yerine getirilip getirilmediği milletvekilleri tarafından sorgulanabilmektedir. Siyasal denetimde tüm milletvekillerinin denetim hakkı olmasına rağmen maalesef bu sadece muhalefet milletvekilleri ile sınırlı kalmaktadır. Bir başka sorun ise hükûmetin TBMM’den gelen denetim faaliyetlerine karşılık vermemesidir. Siyasi çoğunluğu sayesinde iktidar siyasal denetimi devre dışı bırakmakta, milletvekillerinin bireysel olarak vermiş olduğu soru önergelerine cevap vermemektedir.
SORU ÖNERGESİ
Türkiye Büyük Millet Meclisinde milletvekillerinin bireysel olarak verdikleri ve en çok tercih edilen bilgi alma ve denetim yolu soru önergeleridir.
Soru önergesi, başka bir kaynaktan kolayca öğrenilmesi mümkün olmayan, tek amacı istişare sağlamaktan ibaret olan ve konusu, evvelce Başkanlığa verilmiş gensoru önergesiyle aynı olmayan, kısa, gerekçesiz ve kişisel görüş ileri sürülmeksizin; kişilik ve özel yaşama ilişkin konuları içermeyen bir önerge ile bilgi istemekten ibarettir.
Ülkemizde AKP iktidarları döneminde milletvekilleri tarafından yöneltilen soru önergelerinin tamamıyla cevaplandırılmadığı görülmektedir.
21. Dönemde TBMM’de 8.240 yazılı soru önergesinin 6.697’si cevaplandırılmıştır. Oran olarak baktığımızda verilen önergelerin %81’i cevaplandırılmıştır. 21. Dönemde iktidarda üçlü koalisyon hükûmetinin olduğunu unutmamak gerek.
AKP dönemine baktığımızda önergelere verilen cevaplar azalmıştır. AKP’nin iktidarda olduğu 22, 23 ve 24. Dönemlerde toplam 83.496 adet yazılı soru önergesi verilmiş bunların ancak 33.859 adedi cevaplandırılmıştır. Verilen önergelerin %60’ı yanıtsız bırakılmıştır. Yine aynı dönemlerde verilen sözlü soru önergelerinin sadece %43’ ü cevaplandırılmış gerisi cevapsız bırakılmıştır.
Görüldüğü üzere hükûmet milletvekillerinin bilgi edinme isteklerini yanıtsız bırakmakta çoğunlukla soru önergelerine cevap vermekten imtina etmektedir.
Son dönemde AKP’nin önergelere verdiği cevaplar iyice azalmıştır. 24. Dönemin bitmesine bir yıl kalmasına rağmen Başbakan ve Bakanlara milletvekilleri tarafından 41.259 yazılı soru soru önergesi verilmiş, bunların ancak 9.940 adedi süresinde cevaplandırılmıştır. Bu konuda herhangi bir yaptırımın olmaması milletvekillerinin denetim faaliyetlerini engellemekte ve bir keyfiyet ortaya çıkarmaktadır.
MECLİS ARAŞTIRMASI
Meclis araştırması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Anayasa’nın 98. maddesinin üçüncü fıkrası gereğince yapacağı incelemedir. Meclis araştırması parti grupları ya da 20 milletvekili imzasıyla belli bir konuda araştırma yapılması, sorunların tespit edilmesi ve sorunlara çözüm yolları bulunması istemiyle Meclis Başkanlığına verilen önergeyle açılması istenir.
Meclis araştırma önergesi bir milletvekili tarafından hazırlanarak 20 milletvekilinin imzasıyla TBMM Başkanlığına sunulur. Önergeye 500 kelimeyi geçmemek kaydıyla araştırılması istenen konunun gerekçesi yazılır. Araştırma önergeleri TBMM Genel Kurulunda okutularak milletvekillerinin bilgisine sunulur. Genel kurulda okunan önergenin görüşmeleri sırasıyla genel kurulda yapılır.
24. Dönemde TBMM’ye 2.546 adet Meclis araştırma önergesi verilmiştir. Ancak 50 adet önerge kabul edilmiş ve Meclis araştırması açılmasına karar verilmiştir. Çoğunluğu elinde bulunduran iktidar partisi AKP bu alanda da denetimden kaçınmaktadır. AKP’nin tek başına iktidarda olduğu 22, 23 ve 24. Dönemlerde 4.080 Meclis araştırma önergesi verilmiş ancak 249 önerge kabul edilerek araştırma yapılmasına izin verilmiştir.
GENEL GÖRÜŞME
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından uygulanan diğer bir denetim yolu genel görüşmedir. Genel görüşme, toplum ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Genel görüşme açılabilmesi için hükûmet, siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekili TBMM Başkanlığına önerge vermesi gerekir.
Genel görüşme açılıp açılmamasına genel kurul karar verir. Genel Kurulda bu konudaki görüşmede hükûmet, siyasi parti grupları ve istemde bulunan milletvekillerinden birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir.
AKP döneminde TBMM’de 93 genel görüşme açılması için önerge verilmiş ancak 8’i kabul edilerek genel görüşme açılması kararlaştırılmıştır.
MECLİS SORUŞTURMASI
Başbakan ya da Bakanlar hakkında görevleriyle ilgili işlerden dolayı herhangi bir usulsüzlük iddiası varsa Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az onda birinin vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir. Meclis soruşturması hükûmet üyelerinin yargılanma sürecinin bir aşaması olarak görülmektedir.
Meclis soruşturması açılabilmesi için 55 milletvekili tarafından TBMM Başkanlığına bir önerge verilmesi gerekir. Bu önergede; Bakanlar Kurulunun genel siyasetinden veya bakanlıkların görevleriyle ilgili işlerden dolayı hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakanın cezai sorumluluğu gerektiren fiillerinin görevleri sırasında işlendiğinden bahsedilmesi, hangi fiillerinin hangi kanun ve nizama aykırı olduğunun gerekçe gösterilmek ve maddesi de yazılmak suretiyle belirtilmesi zorunludur.
AKP iktidarları döneminde toplam 12 Meclis soruşturması açılması için önerge verilmiş bunların 7 si reddedilirken 5 tanesi ise hâlâ gündeme alınmamıştır.
GENSORU
Hâlihazırda görevde bulunan Başbakan ya da hükûmet üyelerinin görev alanına giren konularda yaptıkları faaliyet ve işlemlerle ilgili hukuksuzluk iddialarının tartışılarak sonuçta hükûmet ya da hükûmet üyesinin düşürülmesine karar verebilecek bir denetim mekanizmasıdır.
Gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz. Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra oylanır. Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla olur; oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır.
AKP’nin iktidarda bulunduğu 22, 23 ve 24. Dönemlerde 52 defa gensoru önergesi verilmesine rağmen hiçbir önerge kabul edilmemiştir.
SONUÇ
Ülkemizi 11 yıldan fazla yöneten AKP, TBMM’yi milletin bir meclisi olmaktan çok kendi emellerinin gerçekleştirdiği araç olarak görmüştür. Nitekim milletvekillerinin tek başına bilgi alma ve denetim yolu olan soru önergelerine cevap vermekten kaçınmış, verdiği cevaplar ise üstünkörü olmuştur. Kendi milletvekillerini el kaldırıp indirmekten ibaret temsilciler hâline getirmiştir. Bu despot ve baskıcı bir yönetimin eseridir. Ben yaptım oldu anlayışı maalesef denetim mekanizmalarına da sirayet etmiştir.
İyi ve doğru iş yapanlar hesap vermekten korkmamalıdırlar. Eğer yapılan işlerinde bir gizlilik varsa işte orada bir yanlış var demektir.
Unutmayalım ki ülkede demokrasinin iyi işlemesi için şeffaf olmaktan kaçınmamak gerekir. Aksi halde şüphe artar ve yanlışlar çoğalır. Mağdur olan yalnızca millet olur.