ÇİLELİ BİR ÖMÜR: BAŞBUĞ ALPARSLAN TÜRKEŞ’İN HAYATI*
Yrd. Doç. Dr. Nasrullah UZMAN
1917 yılında dünyaya gelen Başbuğ Alparslan Türkeş Bey, 1997 yılında vefat etmiştir. Dolayısıyla 2017 yılı Başbuğ Alparslan Türkeş Bey’in doğumunun 100. ve vefatının 20. yıl dönümüne tekabül etmektedir. Bu çalışma doğumunun 100 ve vefatının 20. yıl dönümü münasebetiyle Başbuğ Alparslan Türkeş Bey’in aziz hatırasına ithaf edilmiştir.
İstanbul/Fatih Nüfus İdaresinden aldığı 27 Ocak 1934 tarihli nüfus cüzdanında yer alan bilgilere göre Başbuğ Alparslan Türkeş Bey, 1 Temmuz1917’de Kıbrıs’ta dünyaya gelmiş gözükmektedir.[1] Başbuğ’un doğum tarihi ile ilgili olarak ailedeki bilgi ve kendisinin esas aldığı tarihise 25 Kasım 1917’dir. Babası Ahmet Hamdi Bey, annesi ise Zehra Hanım’dır.Türkeş Bey, ilk ve orta öğrenimini Kıbrıs’ta tamamladıktan sonra ailesiyle birlikte Türkiye’ye göç etmiş ve İstanbul ili, Fatih ilçesi, İskenderpaşa Mahallesi, Bali Paşa kütüğüne kaydolmuştur[2].
Alparslan Türkeş Bey, 1933’te Kuleli Askerî Lisesine kaydolmuştur. 1 Mayıs 1936’da o yıl Ankara’ya taşınmış olan Kara Harp Okulu’na girmiş ve henüz 21 yaşındayken 938-348 sicil numarası ile 30 Ağustos 1938’de piyade asteğmen olarak mezun olmuştur. 30 Ağustos 1942’de üsteğmenliğe; 30 Ağustos 1946’da yüzbaşılığa; 30 Ağustos 1949’da kıdemli yüzbaşılığa; 30 Ağustos 1952’de binbaşılığa; 30 Ağustos 1955’te kıdemli binbaşılığa; 29 Şubat 1960’ta albaylığa terfi etmiştir.[3]
Yukarıda verilen bilgilerden hareketle Türkeş Bey 21 yaşında asteğmen, 25 yaşında üsteğmen, 29 yaşında yüzbaşı, 32 yaşında kd. yüzbaşı, 35 yaşında binbaşı, 38 yaşında kd. binbaşı, 43 yaşında albay olmuştur.
Alparslan Türkeş Bey, 1948 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitim amacıyla Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderilmiş;1948-1949’da Amerikan Piyade Okulunda ve Harp Akademisinde eğitim almıştır.Amerika’daki eğitimini tamamladıktan sonra Türkiye’ye dönmüş; Türk Piyade Okulunda taktik öğretmenliği yaptığı gibi Ordu Dergisi’nde de askerî konularda makaleler kaleme almıştır.
1955-1957 döneminde Washington’da Daimî Grup nezdinde Türk Genelkurmayı Temsil Heyeti Üyeliği görevini üstlenen Alparslan Türkeş Bey, bu süre içerisinde WashingtonD.C.de University of Americada uluslararası ekonomi ve İngilizce kompozisyon eğitimi almıştır. Amerika’dan döndükten sonra Atom ve Nükleer Okulunda tahsil görmek üzere 1958 yılında Almanya’da bulunmuştur. Türkeş Bey, aynı zamanda, Millî Savunma Bakanlığı NATO Koordinasyon Şube Müdürü olarak görev yapmış; bu görev süresince 27 Mayıs 1960 tarihine kadar Avrupa’da çeşitli NATO toplantılarına ve askerî manevralarına Türk Genelkurmay Başkanlığını temsilen katılmıştır.[4]TBMM Arşivi’nde yer alan özlük dosyasındaki bilgilere göre Türkeş Bey, İngilizce, Fransızca ve Yunanca bilmektedir.[5]Alparslan Türkeş Bey, 27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden hemen sonra kurmay albay rütbesindeyken, 30 Mayıs 1960’ta, 43 yaşında iken Başbakanlık Müsteşarlığına atanmıştır.[6]
Kurmay Albay Türkeş Bey, Millî Birlik Komitesi Üyesi ve Başbakanlık Müsteşarı olarak görev yapmaktayken dönemin Millî Savunma Bakanı Hüseyin Ataman’ın imzasını taşıyan 13 Kasım 1960 tarih ve 4184-60 sayılı Yazı’yla, beraberindeki 11 kişi ile birlikte, emekliye sevk edilmiştir. 30 Ağustos 1938’de 938-348 sicil numarası ile piyade asteğmen olarak göreve başlayan Türkeş Bey, emekliye sevk edildiği 13 Kasım 1960 tarihine kadar toplamda 22 yıl, 2 ay, 14 gün devlet hizmetinde fiilen görev yapmıştır[7].
Millî Birlik Komitesi, Alparslan Türkeş Bey’i emekliye sevk edip görevden uzaklaştırmakla yetinmemiş, onu Türkiye’den uzaklaştırmak da istemiştir. Bu amaçla bir nevi sürgüne yollanan Türkeş Bey, Yeni Delhi Büyükelçiliğine 1080 sicil numarasıyla müşavir olarak atanmış ve 21 Kasım 1960’ta buradaki görevine resmen başlamıştır.[8]Yaklaşık 2 yıl kadar Yeni Delhi’de çalışmış; ancak onu buraya atayan irade, onun buradaki varlığına da tahammül edememiştir. Böylelikle 7 Aralık 1962 tarih ve1507 sayılı Kararname’yle merkeze alınan Türkeş Bey, merkezde kadrosu olmadığı gerekçesiyle 24 Aralık 1962 tarihli müzekkere ile ikinci kez emekliye sevkedilmiştir.[9]
Alparslan Türkeş Bey, Türk Silahlı Kuvvetlerinde 30 Ağustos 1938’de piyade asteğmen olarak göreve başlamış ve emekliye sevk edildiği 13 Kasım 1960 tarihine kadar toplam 22 yıl, 2 ay, 14 gün görev yapmıştır. 27 Mayıs 1960’tan 13 Kasım 1960’a kadar 5ay, 16 gün Millî Birlik Komitesi Üyesi; 30 Mayıs 1960’tan 13 Kasım1960’a kadar da 5 ay, 13 gün Başbakanlık Müsteşarı olarak görev yapmıştır. Yeni Delhi Büyükelçiliğinde göreve başladığı 21 Kasım 1960 tarihinden müzekkere ile yeniden emekliye sevkedildiği 24 Aralık 1962 tarihine kadar toplamda 2 yıl, 1 ay, 3 gün müşavir olarak görev yapmıştır.
23 Mart 1963’te Türkiye’ye dönen ve aktif siyasete atılan Alparslan Türkeş Bey, Talat Aydemir’in darbe girişiminin bir parçası olduğu suçlamasıyla tutuklu yargılanmak üzere Mamak Askerî Cezaevine sevkedilmiş, 4 aylık tutukluluk sürecinden sonra suçsuz bulunarak beraat etmiştir.
29 Mart 1965’te Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisine katılan Alparslan Türkeş Bey, 48 yaşında, 31 Temmuz 1965’te bu partinin genel başkanlığına seçilmiştir[10].Türkeş Bey, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Genel Başkanlığına seçileli henüz 3 ay olmuşken yapılan 10 Ekim 1965 tarihli milletvekili genel seçimlerinde Ankara milletvekili seçilmiştir.[11]
Türkeş Bey’in liderliğinde, 1965-1969 döneminde Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisinde ciddi bir yapılanmaya gidilmiş; bu yapılanma parti içinde değişim ve dönüşümü beraberinde getirmiş ve 8-9 Şubat 1969’da Adana’da yapılan olağan üstü kongrede CKMP ismi Milliyetçi Hareket Partisi olarak değiştirilmiştir.[12]Türkeş Bey, MHP Genel Başkanı sıfatıyla yaptığı ilk konuşmada “nazizme, faşizme veya yabancı bir diğer sisteme özentiyi Türk milliyetçisi olarak reddettiklerini” ifade etmiştir[13].1969 Kongresinde, aldığı karara uygun olarak MHP Yönetim Kurulu yeni bir amblem arayışına girmiş ve bugün de kullanılan kırmızı zemin üzerine üç hilali, parti bayrağı olarak kabul etmiştir.
MHP’nin 3 hilalli bayrak ile girdiğiilk seçim, 12 Ekim 1969’da yapılan milletvekili genel seçimleri olmuştur.1969-1973 döneminde MHP’yi TBMM’de Adana milletvekili ve genel başkan olarakTürkeş Bey temsil etmiştir.[14]
Türkeş Bey, 14 Ekim 1973’te yapılan milletvekili genel seçimlerinde yine Adana’dan milletvekili seçilmiştir.[15]1975-1977 döneminde MHP, koalisyon ortağı olarak hükûmette yer almış; Türkeş Bey de 39. Demirel hükûmeti (31 Mart 1975-21 Haziran1977) döneminde -58 yaşında- Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev üstlenmiştir.[16]
Türkeş Bey, 5 Haziran 1977’de yapılan milletvekili genel seçimlerinde de MHP Adana milletvekili olarak TBMM’ye girmiş[17];41. Demirel hükûmeti (21 Temmuz 1977-5 Ocak1978) döneminde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görevine devam etmiştir.[18]
12 Eylül 1980 Askerî Darbesi ile tutuklanan Alparslan Türkeş Bey, 2.168 gün süren 587 sanıklı MHP ve Yan/Ülkücü Kuruluşlar Davası’nın 7 Nisan 1987 tarihli duruşmasında 144 kişi ile birlikte beraat etmiştir.[19]Beraat ettikten sonra siyasi yasakların da kaldırılmasıyla birlikte Türkeş Bey, 4 Ekim 1987’de Milliyetçi Çalışma Partisi Genel Başkanlığı’na seçilmiştir. 20 Ekim 1991’de yapılan milletvekili genel seçimlerinde Milliyetçi Çalışma Partisi, Refah Partisi ve Islahatçı Demokrasi Partisi ile seçim ittifakı yapmış[20];bu ittifak neticesinde Türkeş Bey de bu kez Yozgat milletvekili olarak TBMM’ye girmiştir.
1965 yılında aktif siyasete atılan Türkeş Bey; 1965, 1969, 1973, 1977 ve 1991yıllarında yapılan milletvekili genel seçimlerinde TBMM’ye girme hakkı elde etmiş ve toplam 19 yıl milletvekili olarak görev yapmıştır. Birbirinin devamı niteliğinde olanCKMP (1965), MHP (1969), MÇP (1987) ve yeniden MHP’de (1992)genel başkan olarak görev üstlenmiştir.
Alparslan Türkeş Bey’in toplam 7 çocuğu vardır. İlk eşi Muzaffer Hanım’dan 27 Kasım 1940 Isparta doğumlu Ayzıt Hanım; 18 Ocak 1943 Erdek doğumlu Umay Hanım; 13 Aralık 1944 Bandırma doğumlu Seven Bige Hanım; 5 Şubat 1947 Bandırma doğumlu Selcen Hanım; 1 Aralık 1954 İstanbul doğumlu Yıldırım Tuğrul Bey dünyaya gelmiştir. Muzaffer Hanım’ın vefatından sonra Türkeş Bey, 17 Ekim 1976’da Seval Hanım[21]ile ikinci evliliğini yapmıştır.
Seval Hanım’dan ise 2 Ekim 1977 Ankara doğumlu Ayyüce Hanım ve 16 Ekim1978 İstanbul doğumlu Ahmet Kutalmış Bey dünyaya gelmiştir.[22]
1965 yılından vefat ettiği 1997 yılına kadar cezaevinde geçirdiği günler de dâhil olmak üzere kesintisiz 32 yıl aktif siyasetin merkezinde yeralan Türkeş Bey, toplam 80 yıllık ömrünün 22 yılını asker, 32 yılını da siyasetçi olarak tamamlamıştır.[23]
Yukarıda verilen bilgilerden de anlaşılacağı üzere ilk kez 3 Mayıs 1944 Türkçülük Olayları ile kamuoyu tarafından duyulan “Alparslan Türkeş” ismi; 27 Mayıs 1960’ta, Millî Birlik Komitesi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin yönetime el koyduğunu kamuoyuna radyodan açıklamasıyla birlikte “İhtilalin Kudretli Albayı” olarak hafızalara kazınmıştır.
Asker, siyaset, devlet, fikir ve dava adamı olarak yakın dönem Türk siyasi hayatına derin izler bırakan Alparslan Türkeş Bey, eylemlerive söylemleriyle yalnızca Türkiye Türklüğünü değil dünya Türklüğünüde etkilemiş, milyonlarca taraftar edinmiş, kitleleri peşinden sürüklemiş,Başbuğ sıfatıyla özdeşleşmiş bir liderdir.
1965 yılından itibaren aktif siyasetin içerisinde olan Türkeş Bey, kısa sürede kitleler tarafından benimsenmiş, “Başbuğ”sıfatıyla özdeşleşmiş ve “Lider” olarak Türk siyasetindeki yerini almıştır.Şüphesiz ki Alparslan Türkeş Bey, asker, siyaset ve fikir adamı olarak yakın dönem Türk siyasi hayatına iz bırakan ender siyasetçilerden biridir.
Hâl böyle olunca Türkeş Bey’in askerî ve siyasi faaliyetleri ile çeşitli özelliklerini konu edinen birçok müstakil çalışma yapıldığı gibi yakın dönem Türk siyasi ve fikir hayatını konu edinen çalışmalarda da Türkeş Bey’den sıkça bahsedildiği görülmektedir. Bu çalışmaların yanı sıra Türkeş Bey’in bizatihi kaleme aldığı çalışmalardan oluşan külliyat da bir hayli zengin olup yakın dönem Türk siyasi tarihine ışık tutmaktadır.
* Bu araştırma Sayın Nasrullah Uzman’ın izniyle, Türkeş Konuşuyor AlparslanTürkeş’in Hatıraları (1939-1961), Berikan Yayınevi, Ankara, 2017, s.5-13’ten alınmıştır.
[1]Kaynaklarda Alparslan Türkeş’in 1917 yılında doğduğu bilgisi yer almaktadır.Bununla birlikte SGK Arşivi’nde yer alan resmî kayıtlarda Alparslan Türkeş’in Rumi 1332 yılında doğduğu bilgisi yer almaktadır.Bu tarihi miladi tarihe çevirdiğimiz zaman 1916-1917 yılları elde edilmektedir. Buna göre Alparslan Türkeş’in doğum tarihi 1916 veya 1917yılıdır. Alparslan Türkeş’in Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği’nde de doğum yılı 1916 olarak verilmektedir. Belirtmekte yarar var ki SGK Arşivi’ndeki diğer bazı belgelerde ise Alparslan Türkeş’in 1917 yılında doğduğu bilgisi verilmektedir.Hatta SGK Arşivi’n deki diğer belgelerde de 1917 yılının esas alındığı görülmekte; bir belgede ise 1 Temmuz 1917’de dünyaya geldiği bilgisi yer almaktadır. bk. Sosyal Güvenlik Kurumu,Kamu Görevlileri Emeklilik Daire Başkanlığı Arşivi, Dosya Numarası: 17199620. [Bu dipnottan itibaren Sosyal GüvenlikKurumu, Kamu Görevlileri Emeklilik Daire Başkanlığı Arşivi kısaltılarak “SGK, KGEDBA” şeklinde kullanılacaktır.Virgülden sonraki kısım dosya numarasını ifade edecektir.]
[2]SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[3]SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[4]TBMM Arşivi, TBMM Üyelerine Ait Albümde Yer Alacak Bilgi Formu, Sicil No: 443; TBMM Arşivi, Millet Meclisi ÜyelerineMahsus Hâl Tercümesi Kâğıdı, Dönem: 13 (2), Sicil No:480.
[5] TBMM Arşivi, Millet Meclisi Üyelerine MahsusHâl Tercümesi Kâğıdı, Dönem: 13 (2), Sicil No:480.
[6]BaşbakanlıkCumhuriyet Arşivi (BCA),Fon Kodu: 30.11.1/ Yer No:283.16.1. [Bu dipnottan itibaren ‘Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’kısaltılarak ‘BCA’ şeklinde kullanılacaktır.Eğik çizginin (/); sol tarafı fon kodunu, sağ tarafı ise yer numarasını ifadeedecektir].
[7]SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[8]SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[9]BCA,30.11.1/295.34.2;SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[10]TBMM Arşivi, Millet Meclisi Üyelerine MahsusHâl Tercümesi Kâğıdı, Dönem: 13 (2), Sicil No:480.
[11] TBMM Albümü (1920-2010), C. 3 (1983-2010),TBMM Yay., Ankara, 2010, s.835-896.
[12]Milliyet Gazetesi, 10Şubat 1969, s. 1 ve 7.
[13]Milliyet Gazetesi, 10Şubat 1969, s. 7.
[14]Milletvekili Genel Seçimleri(1923-2011), s. 25.
[15]TBMM Albümü (1920-2010), C. 3 (1983-2010),s. 963-1024.
[16]TBMM Albümü (1920-2010), C. 3 (1983-2010),s. 1296
[17]1977-1980 döneminde MHP’yi temsilenTBMM’de Türkeş Bey (Adana); MehmetNecati Gültekin (Ankara); Mehmet İhsan Karaçam (Ankara); Mehmet Irmak (Çorum); Mehmet Tahir Şaşmaz (Elazığ); NevzatKösoğlu (Erzurum); Yasin Cengiz Gökçek (Gaziantep); Ahmet Turan Koçal(İstanbul); Mehmet YusufÖzbaş (Kahramanmaraş); Mehmet Doğan (Kayseri); Agâh Oktay Güner (Konya); İhsanKabadayı (Konya); Sadi Somuncuoğlu (Niğde); Ali Gürbüz (Sivas); Faruk Demirtola(Tokat); Ali Fuat Eyüpoğlu (Yozgat) milletvekiliolarak görev üstlenmişlerdir. Yine bu dönemde de AP Trabzonmilletvekili Ömer Çakıroğlu, partisinden istifa ederek önce bağımsız olmuşsonra da MHP’ye katılmıştır. Bkz. TBMMAlbümü (1920-2010), C. 3 (1983-2010), s. 1027-1086.
[18]TBMM Albümü (1920-2010), C. 3 (1983-2010),s. 1296. Ayrıca Aynı hükûmette, Sadi Somuncuoğlu Bey, Devlet Bakanı; Agâh OktayGüner Bey, Ticaret Bakanı; Yasin Cengiz Gökçek Bey, Sağlık ve Sosyal YardımBakanı; Gün Sazak Bey, Gümrük ve Tekel Bakanı olarak görev üstlenmişlerdir.
[19]Milliyet gazetesi, 8Nisan 1987, s. 7.
[20]Milletvekili Genel Seçimleri(1923-2011), s. 94.
[21]Seval Hanım, 1 Nisan 1953 Yavuz Kemal doğumludur. Anne adıCennet, baba adı İbrahim’dir. Bk. SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[22]SGK, KGEDB Arşivi, 17199620.
[23]NasrullahUzman, “Arşiv Belgeleri IşığındaAlparslan Türkeş Biyografisine Katkı”, ÜlküOcakları Aylık Eğitim ve Kültür Dergisi, Haziran 2015, S. 142, s. 28-30.