PSİKOLOJİK ENKAZIKALDIRMAK VE DEPREMDEN DERS ÇIKARTMAK!
Semih DİRİ
“Psikolojik İlk Yardımİçin 8 İpucu ve Sonrası için Yapılması Gerekenler”
On ili, on üç milyondan fazlavatandaşımızı etkileyen deprem felaketinde milletçe büyük acılar yaşadığımızherkesin malumu. Bu konuyla ilgili çok şey yazıldı, çizildi, söylendi. Olayabiraz psikolojik, sosyolojik ve felsefi açıdan bakacak olursak… Gözlerini;televizyon, bilgisayar, akıllı telefon gibi teknolojik cihazların önüne parketmiş olan bizler, ülkemizdeki deprem felaketini bildiren kısa haberler vegörüntüler arasında sörf yapabiliyoruz. Gelişen iletişim imkânlarıylahaberlerin miktarı eskisine oranla daha fazla. Ve bazı insanların çektikleriacılar, belirli bir izleyici kitlesi için -ki bu kitle için yardım edip acıpaylaşmak dışında çok fazla seçenek yok- yaşananlar dönemsel psikolojik birsarsıntı ve bir kuru empatiden ibaret. Elbette milletçe derin bir üzüntü yaşadığımızbir hakikat. Ayni ve nakdî yardım faaliyetleri dışında bu aşamada yapılabilecekbir şey daha var: Karşılaşılabilecek yeni deprem felaketleri için toplumsalbilinç oluşturmak ve psikolojik olarak normalleşme için adımlar atmak.Paylaştığımız görsellerin, acının birinci derecede muhatabı olan mağdur vatandaşlariçin ömür boyu sürebilecek bir travmanın delili olduğu unutulmamalıdır. Özellikle depremzede çocuk fotoğraflarının veyıkık bina görsellerinin dolaşımının durması bir zaruriyettir. Afetler insanlıktarihi kadar eski olgulardır. Antik insanların tanrıların gazabına yorduğuyanardağ patlamaları, deprem, tsunami, sel, kuraklık hatta savaşlar gibiolgular toplumların günlük yaşamlarında oluşturduğu olumsuz değişimlerle var olagelmişlerdir.Afetlerin sonuçlarından doğan toplumsal faaliyetler de başlı başına tarihselbir durum ve icraat alanı teşkil etmiştir. Afet sonrası toplumsal faaliyetleriyönlendiren temel ihtiyaç, afetten etkilenen toplum kesiminin hayatını mümkünolduğunca afetin olumsuz etkilerinden arındırmak ve yapılabiliyorsa eskitoplumsal alışkanlıklara geri döndürmektir. Bu bağlamda afet sonrasındayürütülen yardım çalışmalarının bir nevi normalizasyon olduğu söylenebilir.Afet sonrası psikososyal yardım faaliyetleri de son dönemde bu normalizasyonçabasının bir parçası durumuna gelmiştir. Bu konuda özellikle ilgili bakanlıkların,yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının inisiyatif almasıgerekmektedir. Afetin travmasından mağdurlar kadar afet bölgesinde çalışan veyaafet sonrasında mağdurlarla çalışan profesyoneller de etkilenebilir. Kapsamlıçalışmalar yapılarak depremin maddi ve manevi yaraları eş zamanlı silinmelidir.Sosyal medyanın yoğun paylaşım ağında görüntülere yansıyan acılara karşı hiçbirşey yapamamanın verdiği hayal kırıklığı ve depremde yaşanan acılarınoluşturduğu kaygı için toplumsal bir seferberlik oluşturulmalıdır. Elimizde ikienkaz bulunmakta. Biri somut şehir enkazları diğeri ise acılarla ve kayıplarlakavrulmuş milyonlarca yüreğin psikolojik enkazı. Somut enkaz; kepçelerledozerlerle devlet ve millet iş birliği ile bir şekilde zor da olsa kalkacaktır.Mühim olan zihinlerimize işlenen psikolojik enkazı kaldırmaktır. Bu, acıyıunutup normal hayata dönmek gibi bencilce bir yaklaşım değil. Aksine dersçıkarıp yeni felaketlere karşı önlem alma şuurunu yerleştirmektir. Şu aşamadabizlere düşen toplumun her kademesinde psikolojik ilk yardımı sağlamaktır.Psikolojik ilk yardım: deprem, sel, trafik kazası, terör saldırısı vb.afetlerin hemen sonrasında gerçekleştirilen destekleyici ve pratik biryaklaşımdır. Psikolojik ilk yardım, bir tanı ya da tedavi yöntemi değil,psikolojik krize maruz kalan insanları desteklemek için insani, destekleyici,pratik bir yardımdır. Bu yaklaşımların ardından, klinik ortamda profesyonelterapi desteği sağlanması gerekebilir. Aynı zamanda psikolojik ilk yardımın neolduğunu anlamak kadar ne olmadığını anlamak da önemlidir. Sadeceprofesyonellerin yapabileceği profesyonel psikolojik danışmanlık değildir. Kişilerebaşlarına ne geldiklerini analiz etmelerini ya da zaman ve olaylarısıralamalarını istemek değildir. İnsanların hikâyelerini dinlemek için hazırbulunmayı içermesine rağmen onlara olaydaki duygu ve tepkilerini anlatmalarıiçin baskı yapmak hiç değildir.[1]
Afet ve olağan dışı olaylarsonrasında gerçekleştirilen psikolojik ilk yardımın amacı, olaydan hemen sonrakişilerin temel fiziksel ya da psikolojik ihtiyaçlarını tespit etmek, buihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak ve gerekli durumlarda ilgilikurumlara yönlendirme yapmaktır. İlk yardım aşamalarını 8 basamaktatoplayabiliriz:[2]
1. Bağlılık ve Temas: Psikolojik ilkyardım sağlayan kişi, sakin ve anlayışlı olmalı, stres altındaki insanlarınkendilerini daha güvende, anlaşılmış ve önemsenmiş hissetmelerine yardımcıolmalıdır. Bunu yaparken de insanların kültür, yaş, cinsiyet ve gelenek gibiçeşitli bireysel özellikleri dikkate alınarak iletişime geçilmeli vefarklılıklara saygı gösterilmelidir.
2. Güvenlik ve Rahatlık: Amaç; mağdur olan kişilerin duygusal vefiziksel olarak güvende hissetmelerine yardımcı olmak, olası travmalardankorumak ve travma sonrası ortaya çıkan üzüntü ve acılara uygun cevaplarvermektir.
3. Dengeleme: Psikolojik ilk yardımı veren kişinin,duygularını yönetme becerisini kaybetmiş bireylerin stres durumlarınıdengeleyebilmesi amaçlanmaktadır. Afetlerde Psikolojik İlk Yardım El Rehberi kişiyirahatlatmak için sakin bir yere götürmek, anlamaya çalışmak, konuşmaya zorlamamakve istediği kişiler ile buluşmasını sağlamak, birey için yapılabilecekdengeleme teknikleridir. Bu yöntemler fayda sağlamıyorsa gerekli kurumlarayönlendirme yapılmalıdır.
4. Bilgi Toplama: Amaç; en acil fiziksel, ruhsal ihtiyaç veendişeleri, afet esnasında yaşanan durumun şiddetini ve (varsa) süreklikullanılması gereken ilaçları belirlemektir.
5. Pratik Yardım: Mağdurların o an için gereksinimduydukları veya kısa süre içinde gereksinim duyacakları ihtiyaçların tespiti vebunların sağlanmasına yönelik pratik çözümler üretmek amaçlanmaktadır.
6. Sosyal Destekler ileBağlantı Kurma: Kişilerinsosyal destek sağlayan bireyler (aile, arkadaş) ve gruplar (toplumsal yardımkaynakları) ile irtibata geçebilmesini sağlamaktır.
7. Başa Çıkma Becerileri HakkındaBilgilendirme: Psikolojikilk yardım uygulayan kişi, mağdurlara stres ve problemler ile başa çıkmayöntemleri hakkında bilgi vermelidir.
8. İş Birlikçi Servisler ileBağlantı Kurma: Bireylerinacil ihtiyaçları doğrultusunda gerekli yardım kuruluşu ile iletişime geçilmesive uygun yardım merkezlerine yönlendirilmesini amaçlamaktadır. Somut ve psikolojikenkazı kaldırdıktan sonra daha da mühimi hem devlet hem de millet olarak Gölcük’te,Elâzığ’da, İzmir’de ve Van’da çıkarmadığımız dersleri çıkarmaktır. Okullarıneğitim ve öğretim kurumu olduğunu hatırlamalıyız. Yıkılan evleri yapanmüteahhitlerin, mimarların, işçilerin, usulsüz projelere onay verenbürokratların günlük sınav kaygılarıyla öğretime odaklanan okullarımızdayetiştirildiği unutulmamalıdır. Müfredattaki ağırlık ve yoğun sınav baskısı azalttırılarakiyi insan olma ve erdemli yurttaş olma fikri gençliğimize aşılanmalıdır.Okulları tatil edip birinci derece deprem mağduru olmayan çocuk ve gençlerde dedepresyon ve travma oluşturmak yerine afet sonrası psikolojik tepkilerinduygusal, zihinsel, fiziksel ve davranışsal boyutta taşınabileceği dikkate alınarakokullardaki etkinliklerle toplumsal bir seferberlik başlatılması gerekmektedir.Yardımlaşmada binlerce yıllık millet olduğumuzun ispatı bir duyarlılık göstersekde planlamada ve ders çıkarma noktasında sınıfta kaldık. Yardım kampanyalarısonrasında yeni felaketlerin önüne geçmek adına toplumsal planlar ve amaçlarinşa etmek millî bir sorunluluktur.
Görseller:
(Psikolojik ilk yardımınpsikososyal hizmetler piramidindeki yeri)
(Afet Sonrası PsikolojikTepkiler)
[1] Psikolojikkısımlar için bkz. Kılıç, N. Şimşek, N. (2018). Psikolojik İlk Yardım veGemşirelik. Journal Psychiatric Nurs, 9(3), 212.
[2] LeslieSnider, Mark van Ommeren ve AlisonSchafer World Health Organization,Psychological first aid, Guide for field workers, 2011,50.