GELECEĞİN PARASI MI, ŞAİBELİ YATIRIM ARACI MI?
Mehmet DEMİRKAN
“Kripto paralarla ödemelerin yasaklanması, zararlı içerikler var diye İnternet’in fişini çekmeye benziyor. Regüle etmek ayrıdır, yasaklamak ayrıdır. Yasaklamakla bir yere varılamaz."
İlk piyasaya çıktığı günden bu yana kimine ciddi ölçüde para kazandıran, kimine ise varını yoğunu kaybettiren kripto paralar tartışmaların odağında… Üzerinde fırtınalar kopan bu yeni dünyanın ilk ürünlerinden biri sansasyonel kripto para; “Bitcoin.” İlk üretildiği günden bu yana aklı almaz değere ulaşan Bitcoin için mart ayında yatırım uzmanlarının %90’ı çok daha büyüyeceği ve yatırım yapılması gereken bir ürün olduğu görüşünde birleşiyordu. Bitcoin yalnızca 1 ay içerisinde yatımcısına öylesine büyük para kaybettirdi ki, devletler ve dev şirketler çeşitli tedbirler almak zorunda kaldı. Bitcoin’e ilk darbe Tesla CEO’su Elon Musk’tan geldi. Bunu Çin izledi. Uzun zamandır kısıtlamalar uygulayan Çin, kısıtlamaları arttırdı. Ülkedeki finans kurumlarının ve ödeme şirketlerinin kripto para işlemleriyle ilgili hizmetler sunması yasaklandı ve yatırımcılar spekülatif kripto işlemlerine karşı uyarıldı. Küresel boyutta tartışma sürerken kripto paralar için en anlaşılabilir tanımlama İngiliz Gazeteci ve Ekonomi Yazarı Rory Cellan-Jones’dan geldi. Kripto paraları ve oluşan yapay piyasayı balon olarak tanımlayan Jones, “Aradan 8 yıl geçti ve hâlen Bitcoin ile bir sandviç bile alamıyorum.” dedi.
Durum bu kadar yalın olsa da kısa sürede büyük vurgun peşindekilerin hayali, fırsat olarak görülen bu yeni mecraya bir an önce katılmak ve kazanç elde etmek. Ancak her şey güllük gülistanlık değil. Kripto paranın sadece 12 yıllık bir geçmişi var. Buna karşın bugüne kadar kripto para üzerinden dünya genelinde milyarlarca dolarlık dolandırıcılık yapılmış. Bunlardan en sıra dışı olanı “OneCoin” dolandırıcılık olayı. Aslen bir Bulgar olan ve daha önce de uluslararası dolandırıcılık olaylarına adı karışan Dr. Ruja Ignatova, 2016 yılında Bitcoin’e rakip bir kripto para birimi geliştirdiğini ilan etti. Kendisine "Kripto Kraliçe" diyen 36 yaşındaki iş kadını Ignatova, geliştirdiğini söylediği “OneCoin” kripto para biriminin, "Bitcoin'in sonunu getireceğini" öne sürüyor ve "2 yıl sonra kimse Bitcoin'den bahsetmeyecek bile." diyordu. O sıra Bitcoin'in değeri birkaç yüz dolara çıkmıştı. Dünyada yeni bir dalga oluşuyordu. Bu dalgada sörf yapma hayalini kuran on binlerce yatırımcı paralarını akıtmaya başladı. Mart 2017’ye kadar Pakistan'dan Brezilya'ya, Kanada'dan Norveç'e ve hatta Filistin'e, on binlerce yatırımcı yaklaşık 4 milyar avro “OneCoin” aldı. Ignatova büyük görsel şovlarla yatırımcı sayısını arttırırken birdenbire bir sorun ortaya çıktı. Yatırımcılar “OneCoin”i diğer para birimlerine çeviremiyorlardı. Önce bunun için bir sistem kurulacağı açıklandı. Ancak bu sistemin kurulması sürekli ertelendikçe kaygılar arttı. Ekim 2017'de Portekiz'de yapılacak büyük bir etkinlikle bütün soruların yanıtlanacağı açıklandı ancak Dr. Ruja ortaya çıkmadı. Dr. Ruja milyarlarca avro ile ortadan kayboldu. Dr. Ruja'nın yerine geçen ağabeyi Konstantin Ignatov 2019'da Amerika Birleşik Devletleri'nde gözaltına alındıktan sonra, dolandırıcılık ve kara para aklama dâhil kendisine yöneltilen suçlamaları da kabul etti. Bir başka dolandırıcılık Asya’da yaşandı. Plus Token ile başta Çinli ve Koreli yatırımcılar olmak üzere 4 milyondan fazla kişinin parası dolandırıldı. 2018'de kurulan ve sosyal medyayı etkin olarak kullanan Plus Token, yatırımcılara %9 ile %18 arası aylık getiri imkânı vadetti. Ancak 2019'da kârlarını platformdan çekmekte zorlanan müşteriler endişelenmeye başladı. Plus Token ekibi, 3 milyar dolar karşılığı Bitcoin, Ethereum ve EOS dâhil farklı kripto para birimleri ile ortadan kayboldu. Arkalarında bir de not bırakmışlardı: "Üzgünüz, kaçtık."
Daha sonra Plus Token'ın yaratıcısı Chen Bo dâhil 14 kişi, 18 bin dolardan 900 bin dolar kadar çeşitli para cezaları aldı. 2016'da ortaya çıkan Bitconnect de bir yılda olağanüstü değer kazanarak dönemin en popüler 10 kripto para arasına girdi. 2018 yılında Texas Menkul Kıymetler Kurulu, şirketin bir saadet zinciri olduğu söylentilerini doğruladı. Bitconnect fiyatı önce %92 düştü sonra da sıfıra indi. Bitconnectin 2,5 milyar dolardan fazla para topladığı açıklandı.
ŞAKA PARANIN DEĞERİ 70 MİLYAR DOLARI AŞTI
Yaşananlara rağmen kripto para kelimenin tam anlamı ile bir hayal dünyası ürünü olarak hayatımızda yer almayı sürdürüyor. Son ürün de Dogecoin… Bu kripto para sosyal medyada yapılan bir espriyle ortaya çıktı. 2013'te Adobe şirketinde çalışan Jackson Palmer, kripto paralar (coin) ile en popüler imgelerinden Shiba köpeğini (dog'dan türetilmiş doge) birleştirerek Dogecoin terimini ortaya attı. Palmer, Twitter paylaşımında "Dogecoin'e yatırım yapmak büyük eğilim olacak." ifadelerini kullandı. Hiç düşünmediği kadar ilgi görmesinin ardından Palmer, espriyi gerçeğe dönüştürmeye karar verdi ve kripto para birimini hayata geçirdi. Dogecoin için kullanıcılar tarafından Bitcoin’e kıyasla daha hızlı üretilebilen bir sistem tasarlandı. Özellikle sosyal medya platformu Reddit'i kullananlar bu esprili para birimine büyük ilgi göstermeye başladı. Reddit'te insanlar birbirlerine beğendikleri paylaşımlar için, o dönem değeri çok düşük olan Dogecoin hediye etmeye başlayınca para biriminin yaygınlığı arttı. 2021 başında Reddit üzerinden örgütlenerek bazı yatırım enstrümanlarına birlikte para yatırarak değerlerinin hızla yükselmesini sağlayan sosyal medya kullanıcıları, bunu Dogecoin için de yapmaya başladı. Batmak üzere olduğu konuşulan ABD'li Game Stop şirketinin hisselerinin iki haftada yüzde 1.700 artmasına yol açan ve ardından da gümüşe yatırım yaparak gümüşün değerini %10 arttıran kullanıcılar, Ocak 2021'den itibaren Dogecoin'e de para yatırmaya başladı. Reddit, kendi üzerinden yapılan spekûlasyonlardan rahatsız olarak 28 Ocak'ta yaptığı açıklamada, "Sitemizde yasa dışı içerik paylaşmak ya da yasa dışı işlemlere aracılık etmek kesinlikle yasaktır. Durumu gözden geçireceğiz ve konuyla ilgili hukuki soruşturmalarla işbirliği yapacağız ya da gerekli adımları atacağız." denildi.
ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu da yaptığı açıklamada, "Yatırımcıları koruma ve adil, düzenli ve etkili piyasaların varlığını sürdürmesi misyonumuza uygun olarak, durumu değerlendirmek ve kurallara tabi olan kurum, finansal aracılar ve diğer piyasa katılımcılarını faaliyetlerini gözden geçirmek için diğer düzenleyici kurumlarla birlikte çalışıyoruz." ifadelerini paylaştı.
TÜRKİYE’DE BÜYÜK TARTIŞMA
Dünyada kripto paralar ile piyasalar üzerinde spekülasyonlar dev hacimlere ulaşırken Türkiye’de büyük bir bomba patladı. Thodex'in kurucusu ve yöneticisi Faruk Fatih Özer'in yaklaşık 2 milyar dolarla yurt dışına kaçtığı açıklandı. Derhâl soruşturma açıldı. Yeni bir yönetmelik yayımlandı. Merkez Bankası 30 Nisan'dan itibaren kripto varlıkların ödemelerde kullanılmasına yönelik hizmet sunmayı durdurdu. Düzenlemede, "Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez." deniliyordu. Kripto para borsalarındaki yatırımcıların para transferi için kullandıkları aracıların verdiği bazı hizmet böylece durduruldu. Bu yönetmeliğin hayata geçmesi ile tepkiler de beraberinde geldi. Ceza Hukuku ve Bilişim Hukuku Uzmanı Doç. Dr. Murat Volkan Dülger, yapılan düzenleme ile yasa dışılığın daha da artacağını kaydetti. Dülger, “Kripto paralarla ödemelerin yasaklanması, zararlı içerikler var diye internetin fişini çekmeye benziyor. Regüle etmek ayrıdır, yasaklamak ayrıdır. Yasaklamakla bir yere varılamaz.” dedi.
Düzenlemede "suç gelirlerinin aklanması" ve "terörizmin finansmanı" gibi gerekçeler de yer aldı. Bu arada kripto paralar 2019 yılından bu yana Avrupa Birliği’nde klasik mal ve hizmetler dışında bir ödeme aracı olarak kabul edilmekte.
KRİPTO PARALAR VE STRATEJİ
Kripto para varlıklarında yatırımcılar farklı stratejilerle ellerindeki varlıkları büyütmeye çabalıyor. Her ne pahasına olursa olsun, inse de çıksa da, piyasada dalgalanmalar yaşasa da ellerindeki kripto varlıkları tutan çok sayıda kişi var. "Tut" (hold) stratejisini izleyenler ellerindeki kripto paraları alıp satmak yerine uzun vadede getirisi olacağını düşünerek onları elinde tutuyor. Ancak bu yatırım şeklinin de birtakım riskleri var. Bitcoin başta olmak üzere kripto varlıklar, özellikle son günlerde dalgalı bir seyir izliyor. Son olarak Çin'in finans ve ödeme hizmeti veren kuruluşların kripto para işlemi yapmasını yasaklamasının ardından Bitcoin’de değer kaybı %30'a yakın oldu. Bitcoin, 2017 yılında fiyatı 20 bin dolara yaklaştıktan sonra büyük bir değer kaybı yaşayarak 2018'de 3 bin dolara kadar düşmüştü. Pandeminin başında da düşen bitcoin, bu nisan ayında ise 63 bin dolara çıkarak rekor kaydetti. Bitcoin'in altın gibi sınırlı sayıda üretilebilmesinden ötürü dibe vurduğu zamanlarda bile elde tutulması durumunda yatırımcısına kazandıracağı iddia ediliyor. Ancak bu her kripto para için geçerli olmayabilir. “Bitcoin veya Ethereum uzun vadede değerlenmeye devam edeceği için tutulabilir; ancak 10 bin coin içinde bu niteliğe sahip çok az coin var." yorumunu yapılıyor. Hiçbir varlığın fiyatının sonsuza kadar yükselemeyeceğine dikkat çekilerek, "Bir varlığı doğru zamanda almak kadar doğru zamanda satmak da önemlidir." deniyor.
DÜNYADA BİR İLK
Kripto paralar üzerinden tartışma devam ederken El Salvador, dünyanın önde gelen kripto parası Bitcoin’i resmî para birimi ilan etti. El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele'nin teklifiyle hazırlanan ve Kongresinin onayladığı yasa, 90 gün içinde yürürlüğe girecek. Yeni kanunla Bitcoin El Salvador'da ABD doları gibi resmî para birimi olacak. Ülkede iş yerleri Bitcoin ile yapılan ödemeleri kabul edecek. Sadece teknolojik altyapıları yetersiz şirketler uygulamadan muaf tutulacak. Devlet Başkanı Nayib Bukele, hükûmetin tarih yazdığını söyleyerek, yurt dışında yaşayan El Salvador vatandaşlarının ülkelerine daha kolay para gönderebileceklerini söyledi. Bukele daha önce de El Salvador'da nüfusun %70'inin banka hesabı olmadığını, Bitcoin’in resmî para birimi ilan edilmesiyle, bu kesimin de mali sisteme erişebileceğini söylemişti. 2 milyondan fazla El Salvadorlu yurt dışında yaşıyor. Ülkeye her yıl yurt dışından 4 milyar dolar gönderiliyor. El Salvador ekonomisinin %20'si ülkeye gönderilen para havalelerine dayanıyor. Büyük bir kirlilik yaşansa da kripto paraların geleceğin değer akçeleri olacağına kesin gözüyle bakılıyor. Bu yüzden buna hazırlık yapılması ve mali altyapının, kullanılmasa da buna hazır hâle getirilmesi gerekiyor.